नांदेड जिल्ह्याच्या सीमेवरील मांडवी गाव....सभोवती संपूर्ण डोंगराळ माळरान....नांगर टाकला तिथे खडक....अशा परिस्थितीत शेती करणे हे मोठय़ा जिकरीचे काम आहे. कष्ट जास्त आणि उत्पन्नाची खात्री नाही....मात्र फेब्रुवारी महिन्यातही या माळरानाच्या एका बाजूला टेकडीवर हिरवा बहर दिसतो. प्रगतीशील शेतकरी मधुकर राठोड यांनी परिश्रम आणि नियोजनाच्या आधारे याच बहरातून लाखोंमध्ये उत्पन्न घेतले आहे.
राठोड १९७३ मध्ये पीयुसीची परीक्षा उत्तीर्ण झाले आणि त्यानंतर शेतीकडे वळले. वडिलोपार्जित शेतीत उडीद, ज्वारी, कापूस आदी पिके व्हायची. हवामान आणि दरातील अनिश्चिततेमुळे शेती बर्‍याचदा तोटय़ात जायची. राठोड यांनी शेतीत नवे प्रयोग करण्यास सुरूवात केली आणि कापसाचे एकरी १४ क्विंटल पर्यंत उत्पन्न नेले. ८० च्या दशकात म्हैसूर येथे शेती सहलीला गेल्यानंतर त्यांनी शेतीच्या बांधावर तुतीची लागवड करून रेशीम उत्पादन केले. मात्र चांगला भाव न मिळाल्याने ते इतर पिकांकडे वळले.
कृषि विभागाचे मार्गदर्शन आणि आर्थिक सहकार्यातून त्यांनी आदिवासी दुर्गम भागात ठिबक सिंचनाचा पहिला प्रयोग केला. त्यात त्यांना चांगले यश आले. पहिल्याच वर्षी कापसाचे उत्पादन एकरी २५ क्विंटल झाले आणि मिश्र पिक म्हणून एक गुंठय़ात लावलेल्या रोशनी मिरचीचे एक क्विंटल उत्पादन घेता आले. पुढे मिश्र पिक म्हणून त्यांनी तुरूची लागवड केली. त्यात एकरी १० क्विंटल उत्पादन घेतले.
राठोड यांच्या वडिलोपार्जित शेतातली अर्धी जमीन तलावात गेली. उरलेली ७ एकर जमीन खडकाळ होती. त्यामुळे उत्पादनाचा प्रश्न निर्माण झाला. कष्टही भरपूर करावे लागायचे. चार-पाच वर्षे अशीच गेल्यानंतर त्यांनी एक यशस्वी प्रयोग केला. दोन महिन्यासाठी केवळ ५० रूपये रॉयल्टी भरून तलावातून गाळ काढण्याची रितसर परवानगी घेतली. माळरानावरील जमीन समतल करण्यासाठी ७५० ट्रक्टर गाळ त्यावर टाकला. तो वाहू नये म्हणून चारही बाजूला बांधबंदिस्ती केली. या प्रयोगात त्यांना यश आले. शिवाय तलावातील पाण्याची पातळी देखील वाढली.
कृषि विभागाच्या सहकार्याने राठोड यांनी शेततळे तयार केले. त्याला ८० हजार रूपयांचे अनुदान मिळाले. पठारावर बोअर केला व पाण्याची व्यवस्था केली. गाळाची जमीन उत्तम प्रतीची असल्याने आणि पाण्याची व्यवस्था झाल्याने उत्पादनात लक्षणीय वाढ झाली. गाळाच्या जमिनीमुळे ३ वर्ष तण वाढण्याची चिंता नसल्याचे राठोड यांनी सांगितले. पारंपरिक पिकांबरोबर त्यांनी हंगामाच्या मागणीनुसार पीक घेण्यास सुरूवात केली. दसर्‍याच्या पूर्वी साडेतीन महिने झेंडूची लागवड करून २५ हजारांचे उत्पन्न घेतले. ११ गुंठे जमिनीवर काकडीपासून ४० हजाराचे उत्पन्न मिळाले. आदिलाबाद येथील बाजारात काकडी आणि फुलांना खूप मागणी आहे. १० गुंठय़ात लावलेल्या मिरचीपासून त्यांना ४० हजार रूपये मिळाले. या पिकांना कापसापेक्षा कमी मेहनत लागत असल्याचे ते सांगतात. संक्रांतीला गाजर, मुळे आणि इतरवेळी कोथिंबीर सारखी पिके मुख्य पिकांच्या बाजूला असलेल्या मोकळ्या जागेत घेऊन त्यांनी उत्पन्न वाढविले आहे.
आदिवासी भागात शेती करताना दाखविलेल्या प्रयोगशीलतेमुळे मधुकररावांची शेती साधारण वर्षभर हिरवी दिसते. 'सिझनल' पिकांची कल्पना ते शेतीला भेट देणार्‍या प्रत्येकाला पटवून देतात. माळरानावर मिरचीने लगडलेली रोपटी ते अभिमानाने दाखवितात अर्थात या अभिमानामागे त्यांची प्रचंड मेहनत आणि सातत्यपूर्ण प्रयत्न आहेत.
No comments:
Post a Comment