पुष्पा कोंडविलकर यांचेकडे पारंपरिक फळबाग आणि भाताची शेती होत असे. शेतीसाठी रासायनिक खतांचा वापर करण्यात येई. सेंद्रिय खताविषयी अधिक माहिती घेतल्यावर बाहेरून किंमत मोजून खत आणण्याऐवजी आपल्याच शेतात सेंद्रिय खताचे युनिट उभारण्याचे त्यांनी निश्चित केले. २००५ मध्ये श्री समर्थ गांडूळ खत प्रकल्पाची सुरुवात करण्यात आली. कोंडविलकर गुरुजींनी निवृत्तीनंतर या युनिटकडे लक्ष देण्यास सुरूवात केली. प्रकल्पाची गुणवत्ता चांगली असली तर भूमीपुत्राचे ऋण फेडण्यासाठी खत प्रकल्पाच्या माध्यमातून चांगली संधी मिळेल म्हणून त्यांनी या प्रकल्पाचा सूक्ष्म अभ्यास केला.
गांडूळ सतत परिश्रम करणारा प्राणी आहे. त्याच्या सहवासाने कष्ट करण्याची प्रेरणा मिळते, असे गुरुजी नम्रपणे सांगतात. 'आपण कोणाचे मित्र सहजपणे होत नाही' असे सांगताना ते गांडुळाचे कार्य स्पष्ट करून सांगतात. कोंडविलकरांनी प्रारंभी तिसंगी येथून पाच हजार रुपयांचे १० किलो गांडूळ आणले. गांडुळांची देखभाल व्यवस्थित करण्यासाठी कचऱ्याचे बेड तयार करण्यात आले. त्यासाठी हत्ती गवत शेतातच लावण्यात आले. गवताची गुणवत्ता चांगली असण्यासाठी शेणखताची गुणवत्ता चांगली असणे गरजेचे आहे. उन्हाळ्यात पाणी शोषले गेल्याने आणि पावसाळ्यात पाण्याद्वारे सर्व जैविक घटक वाहून गेल्याने बाहेरून मिळणारे शेण गवतासाठी फारसे पोषक नसल्याचे त्यांच्या लक्षात आले. शेणासाठी त्यांनी सहा गायी खरेदी केल्या. गाईंची संख्या आता १९ पर्यंत पोहोचली आहे.
गाईचे शेण मिळाल्यावर त्यातील गुणवत्ता कायम रहावी म्हणून शेतातच शेडमध्ये टाक्यांची बांधणी केली आहे. त्यामुळे पावसाळ्यातही शेणातील पौष्टिक तत्त्व कायम राहतात. शास्त्रशुद्ध पद्धतीने गवताच्या डेपोवर गांडूळ सोडले जातात. ते गवत खाऊन खालच्या भागात जाताना खताची निर्मिती करतात. अत्यंत शुद्ध असलेले सेंद्रिय खत त्याद्वारे मिळते. शेतातल्या गड्याने खताचे कौतुक सांगताना चहापेक्षाही चांगले पाण्यात विरघळते, असे सांगत प्रात्यक्षिक करून दाखविले.
कोंडविलकर गुरुजींच्या शेतातील प्रकल्पात एक लाख रुपये किंमतीचे सुमारे ५०० किलो गांडूळ तयार झाले आहेत. दीडशे बाय एकशे तीस फुटाच्या शेडमध्ये त्यांचे युनिट यशस्वीपणे सुरू आहे. गोठ्यातील गाईंचे शेण, मूत्र, दूध आदी सर्व बाबींचा पुरेपूर उपयोग व्यवसाय आणि प्रकल्पासाठी करण्यात येत आहे. गोमूत्राचा वापर हत्ती गवतावर फवारणीसाठी केला जातो. स्थानिक बाजारात ४०० ते ५०० रुपये टन दराने गांडूळ खताची विक्री होत आहे. दररोज गाईचे ७० लिटर दूध बाजारात विक्रीसाठी जाते.
सेंद्रिय शेतीमुळे एकीकडे शेतातील उत्पन्न वाढत असताना जमिनीचा कसही वाढतो आहे. शिवाय या प्रकल्पामुळे शेताची गरज पूर्ण होऊन शिवाय खत विक्रीतून उत्पन्नात वाढदेखील झाली आहे. परिसरातील शेतकऱ्यांसाठी हा प्रकल्प अभ्यासाचा विषय बनला आहे. खताची गुणवत्ता चांगली असल्याने कृषि विद्यापीठाचे प्राध्यापक-विद्यार्थी प्रकल्पाची माहिती घेण्यासाठी येत असतात. शेतातील अशा लहान प्रकल्पातून कृषि व्यवसायाला मिळणारी दिशा महत्त्वाची असते, हेच या प्रकल्पाने सिद्ध केले आहे.
